उता आमाहरू पनि कहाँ सुखका श्वास फेरीरहेका हुन्थे त ? आमाहरूले घरका भित्ताहरू यसरी भत्किएका हुन्थे कि फेर्नलाई पैसा हुन्न थियाे त टाल्न लाई साध्य थिएन, तर पनि टाल्थे आमाहरूले सकि -नसकी ।आमाहरूले भान्साबाट पनि छुट्कारा पाउँदैन्न थिए । यतिसम्म कि माईतिघर जाउँ भनेर टीकाकाे पर्सीपल्टसम्म पनि निस्किन पाउँदैन थिए । त्यसकाे कारण नै ठुलाे परीवारकाे पकाई – तुल्याई ।

त्याे समय आफ्नाहरू आउँथे । घरभित्रका आउँथे । घर बाहिरका पनि आउँथे । कहिल्यै नआउनेहरू आउथे त काेहि साेच्दै नसाेचेकाहरू आउँथे । त्यसैले अधिकाँश बुवाहरू र आमाहरूकाे निद हराम हुन्थ्याे ।

उता छाेराछाेरीकाे छुट्टै पीडा हुन्थ्याे । दशैंभरी पुग्ने घाँस काट्नु पर्थ्याे । जँगलबाट कमेराे, राताे ईत्यादी माटाे ल्याउनु पर्थ्याे । दाउरा लिएर आउनु पर्थ्याे । घरका थाेत्रा खाटका तन्नाहरू सफा पारेर धुने देखि लिएर काेठा मिलाउनेसम्मका कामकाे चटाराे हुन्थ्याे । काेठामा गहुँकाे पिठाे पकाएर भित्ताभरी पत्रिका टास्ने काम । काेठामा बर्षभरी नमिलेर बसेका सामानहरू मिलाउने काम । काेठा र घरभित्र कुन सामानकाे ब्यवस्था कसरी गर्दा राम्राे देखिएला भनेर घाेत्लिने देखि लिएर मिलाउने सम्मका काम । आँगनमा फुलहरू गाेड्ने काम । माटाेकाे गमलामा हाेस् या बाेराकाे गमलामा भएका फुलहरू गाेड्ने देखि लिएर सार्ने सम्मका काम । गाउँमा पिँङ हाल्ने सल्लाह देखि पैसा उठाउने,डाेरी बाट्ने ,बाँस काट्ने,गाड्ने र पिङ बनाउने सम्मका काम आम छाेराछाेरीकाे भागमा पर्थ्याे ।

दशैँ नजिकिदै गर्दा सम्पुर्ण रूपमा गाउँका हरेक मान्छेहरूकाे पानी पिउने फुर्सद हुन्न थियाे । बुवाहरूकाे आउने जानेहरूलाई टीका लगाईदिने कामले फुर्सद हुन्न थियाे , आमाहरूलाई पकाउने र खुवाउने कामले श्वास फेर्न बिर्सिरहेका हुन्थे । छाेराछाेरीहरू पिङ खेल्ने देखि लिएर याेजनाबद्ध रूपमा धेरै भन्दा धेरै घरमा गएर टीका लगाउनमा आतुर हुन्थे । र जब दशै सक्किन्थ्याे फेरी पुरानै लयमा सबै फर्किन्थे । सबैलाई रिणले थिचेकाे हुन्थ्याे । सबैलाई थकानले गलाई सकेकाे हुनथ्याे त सबैलाई रहरले पुगि सकेकाे हुन्थ्याे । कसैकाे मन एक हिसाबले दुखितनै बनाएकाे हुन्थ्याे किनकी पुरानै जिवनशैलीमा र लयमा फर्किएर काम गर्न नसक्ने गरि मन र मस्तिष्क थिल्- थिलाे भै सकेकाे हुन्थ्याे । रहरै रहरमा मनाउला भनेर आएकाे दशैंले दुखै- दुखकाे चँगाेलमा पुर्याएर फर्किएकाे तिताे यथार्थ आँखैअघि हन्थ्याे त्याे बेला ।

यसरी बुझ्दा , दशैंले खुशीहरू ल्याउँछ , आत्मियता बढाउँछ भन्ने जुन भाष्य निर्माण गरिएकाे छ त्याे बिलकुल गलत छ । किनभने दशैंले खुशी ल्याउँछ भनियाे तर सबैलाई दुखित पारेर गयाे । यतिसम्मकाे दुखि कि मुहारकाे खुशी पनि हराए जस्ताे भाे र आत्मियता बढाउँछ भनियाे तर दशैमा मासु के खाने , कसरी खाने , टीका निधारमा कति लगाउने , जमरा कस्लाई बढी लगाईदिने , दक्षिणा कसलाई कुन हिसाबले दिने बाहेक बर्षाै पछिकाे भेटमा दुखका कुरै भएन । भएपनि बिल्कुल कम भयाे । जिवनमा आएका यावत दुखलाई कसरी हल गर्ने कुरै हुन्न थियाे । मासु कम खानु पर्छ भनेर सल्लाह हुँदैन्थ्याे । दक्षिणा दिने चलन हटाउनु पर्छ भनेर कहिल्यै साेचिएन । यावत यस्ता धेरै कुरिती बारे कुनै ठाेस सल्लाह बिनानै बर्षाैदेखि दशैं मान्दै आए ।

पृथ्वीनारायण शाहकाे नेपाल एकीकरण सँगसँगै देश ब्यापी रूपमा जबर्जस्तिकै रूपमा भएपनि फैलिएकाे दशैं पर्व अहिले आएर झनै डरलाग्दाे रूप लिएर गएकाे छ । एक ताका दशैं नमनाउने भनेर अस्विकार  गर्दा पुर्वका दुई जनजाती समुदायका सुम्निमा र पारूहाङलाई झुण्ड्याएर मारेकाे तिताे घटनाबाटै थाहा हुन्छ कि दशैं हिन्दुहरूकाे चाड थियाे र बिस्तारै सबैलाई मान्न बाध्य गराईयाे । बलजफ्ति मनाउन लगाईएकाे दशैंले फाईदा सिमित वर्ग र समुदायलाई बाहेक सबैलाई मार्ने काम गर्याे र गरिरहेकाे छ । आज आएर झन पुँजीबादी बजारले त यसरी दशैंलाई बिकृत बनायाे कि पाँच हजारले मनाउन सकिने दशैंलाई पचास हजारले पनि नपुग्ने बनाई दियाे । एकले अर्काकाे देखेर जति पनि खर्च गर्नु पर्ने र नसके ऋण खाेजेर पनि प्रतिस्पर्धामा आउनु पर्ने बनाई दियाे । खर्च कम गराै भनेर पनि नसक्ने बाध्यात्मक परिस्थिती सृजना गरेर याे पुँजीवादले सारा नेपालीहरूकाे जीवन स्तरनै तहस नहस पारी दियाे र पनि नेपालीहरू दशैं मान्न र मनाउन पछि परेका छैन्न र महसुस गरेका छैन्न कि गलत गरिरहेका छाै ।

त्यसकारण भन्न खाेजिएकाे के हाे भने दशैं चाड सँस्कृतिका रूपमा सबैले मनाउँदै आए तर बिस्तारै प्रत्येकका लागि दाँतमा लागेकाे ढुङ्गाे जस्तै भयाे । के कारणले यस्ताे भयाे यसबारे बहस हुन आवश्यक छ ।  नेपालीहरूकाे जिवनमा यसरी बाधक बनेर दशैं बसेकाे छ तर यसलाई कसरी मनाउँदा उचित हुन्छ , यसबारे पनि वहस आवश्यक छ । दशैं सबै जनजाती, थारू ,मुस्लिम लगायतका उत्पिडित राष्ट्रहरूले मनाईरहदा उनिहरूकाे माैलिक भाषा ,परम्परा , सँस्कृतिकाे लाेप भईरहेकाे यथार्थकुरा बारे बुलन्दका साथ वहस गरिनु पर्छ । आज याैटा थारूले दशैं तिहार मनाउँन उद्दत भईरहदाँ उसले आफ्नाे सँस्कृति नास भएर गईरहेकाे उ स्वयमले महसुस गर्न सकिरहेकाे छैन । यसका लागि थारू स्वयमले मात्रै हाेईन कि सबैले यसबारे साेच्नै पर्ने हुन्छ । जनजातीहरूकाे माैलिक भाषा र सँस्कृति बिस्तारै हराउँदै गईरहेका छन् यसकाे जगेर्ना गर्न आवश्यक छ , यसका लागि सबैले ध्यान दिनु पर्नेछ ।

र अर्काे मुख्य कुरा के हाे भने दक्षिण एसियामा यस्तै चाडपर्व यहाँका धेरै मान्छेहरूले ध्यान दिएर मनाउने भएका कारण पनि यहाँकाे जिवनस्तर झन- झन खस्किदाे अवस्थामा छ । यहाँ कुनै पनि सँस्कृति भनेर मनाईने हरेक चार्ड पर्वहरूलाई स्वयम् आफैले बढी भन्दा बढी खर्च  गरेर मनाउने चलन चलि आएकाे  छ त्यसलाई आजैबाट हटाउन र नियन्त्रण गर्न थाल्नु पर्नेछ । यदि यसाे गरिएन भने हामी सबैकाे जीवन याे दलाल पुँजी बजारले खाई दिनेछ । तसर्थ हिजाेदेखि चलेर आएकाे चलन ठिक छ कि छैन साेच्नु पर्नेछ । हिजाेदेखि मनाउँदै आएकाे पर्वले हाम्राे जन जिवननै यसरी  सिध्याउँदै लगेकाे छ त अब कसरी याे खतराबाट मुक्त हुने भन्ने अनिवार्य साेच्नु पर्नेछ । दलाल पुँजीवादी बजारलाई कसरी तह लगाउने हाे सबैले हातेमालाे गरेर अघि बढ्दै यसलाई सिध्याउनु पर्नेछ ।

चपुर, राैतहट